Żywienie w chorobach wątroby

Przewlekłe schorzenia wątroby to grupa jednostek chorobowych powodujących niszczenie tego narządu. Najczęstszymi chorobami przewlekłymi są: przewlekłe zapalenie wątroby, marskość wątroby, stłuszczenie i toksyczne uszkodzenie wątroby.

 Trawienie i wchłanianie 

Uszkodzenie czy też podrażnienie wątroby ma wpływ na trawienie i wchłanianie składników odżywczych dostarczanych wraz z posiłkami. Im większy stopień uszkodzenia wątroby, tym większe zaburzenia przyswajania składników odżywczych. Zwłaszcza utrudnione jest trawienie tłuszczu. Zaburzeniu ulega również wchłanianie i metabolizm glukozy przez wątrobę. Może to prowadzić do insulino oporności i objawów cukrzycowych czy też cukrzyco podobnych. Uszkodzenie wątroby prowadzi również do zaburzenia wchłaniania spożytego białka oraz jego syntezy przez wątrobę. W konsekwencji tego dochodzi do niedożywienia białkowego w organizmie, co z kolei utrudnia procesy regeneracji wątroby. Przewlekłe choroby  wątroby mogą prowadzić do niedoborów witamin, zwłaszcza tych rozpuszczalnych w tłuszczach, tj. A, D, E, K, witaminy C, kwasu foliowego oraz witamin z grupy B, a także takich składników mineralnych jak magnez, potas, cynk i selen.

Zadania diety

Dieta przy uszkodzeniu wątroby umiarkowanego stopnia ma na celu przede wszystkim wyrównanie niedoborów żywieniowych, ograniczenie czynników uszkadzających lub przeciążających wątrobę oraz usprawnienie trawienia i wchłaniania składników odżywczych, aby umożliwić regenerację miąższu wątroby.
Dieta powinna być lekkostrawna i zrównoważona z ograniczoną ilością tłuszczów, szczególnie zwierzęcych i cukrów prostych, oraz nieco zwiększoną ilością łatwostrawnego białka. Ponadto dieta w chorobach wątroby powinna być indywidualna, uwzględniająca aktualny status żywieniowy pacjenta, jego nawyki kulinarne i towarzyszące schorzenia. Poniższe wskazania dotyczą przeciętnych sytuacji i prawidłowego stanu odżywienia. Dieta powinna zawierać zwiększoną ilość energii i białka u osób niedożywionych. Natomiast u osób z nadwagą konieczne są ograniczenia.

Zalecenia żywieniowe

•    Jeść 5 małych objętościowo posiłków w ciągu dnia;
•    Posiłki spożywać o regularnych porach z 2 - 3 godzinnymi przerwami;
•   Między posiłkami można tylko pić wodę - zalecam picie ciepłej wody* -mineralnej lub innej dobrej jakości np. z Aquariona lub  napary herbaty bez cukru;
•  Pierwszy posiłek spożywać w ciągu pierwszej godziny po przebudzeniu;
•    Ostatni posiłek należy spożywać około 2 - 3 godziny przed snem;
•    Należy spożywać posiłki świeżo przygotowane (przyrządzane tego samego dnia, bez odgrzewania, odsmażania!);
•    Potrawy należy bardzo dokładnie żuć;
•   Zabronione jest spożywanie owoców w ostatnim posiłku;
•    Nie popijać posiłków;
•  Należy wypijać ok. (w zależności od masy ciała) 1,5 litra płynów dziennie;
•  Tłuszcze dobrej jakości, zwłaszcza olej, oliwa z oliwek Extra Vergine, olej lniany, należy dodawać do gotowych potraw, czyli na surowo;
•  Warzywa należy spożywać w co najmniej 4 porcjach w ciągu dnia;
•  Ilość owoców należy ograniczyć do 2 porcji dziennie;
•   Zaleca  się spożywać 2 porcje chudego niesłodzonego nabiału dziennie;
•   Zaleca  się spożywać co najmniej 3 porcje ryb tygodniowo;
•   Zaleca  się wyeliminować spożycie tłustego mięsa i tłustych wędlin;
•   Ograniczyć sól, pieprz  i ostre przyprawy;

•  A co z alkoholem, papierosami? - unikać!

Zawartość podstawowych składników w całodziennej diecie powinna wynosić mniej więcej: 65-90 g białka, 40-50 g tłuszczu i 345 g węglowodanów.

Ponadto:

 Zaleca się suplementować dietę preparatami korzystnie wpływającymi na pracę wątroby: C Plus lub C 300i C 500 lub C 1000, Polinesian Noni, Gravital, Triple Potency Lecithin,Omega 3, Stress Management B,Vital– do grupy krwi, Witamina D-Drops

Liver Aid - ułatwia regenerację i oczyszczanie wątroby

• Zaleca się zażywanie enzymów wraz z posiłkami - Digestive Enzymes.

Regularne przyjmowanie preparatów może pozwolić na złagodzenie lub usunięcie dolegliwości związanych z chorobą oraz na rozszerzenie diety;

• Ruch każdego dnia co najmniej 30 minut, o intensywności adekwatnej do stanu zdrowia i wydolności fizycznej.

 

Najkorzystniejszy schemat jadania posiłków:

– śniadanie: 7.00 – 9.00
– II śniadanie: 10.00 – 12.00
– obiad: 13.00 – 15.00
– podwieczorek: 16.00 – 17.00
– kolacja: 18.00

*Zalecenia dodatkowe:

Rano najpierw proszę wypić ok. 300 ml - duża filiżanka ciepłej wody bez żadnych dodatków, aby spłukać kosmki jelitowe ze śluzu. Czyste jelita to czysta krew! Jest to nieocenione wsparcie dla organizmu. Powinno stać się zwyczajem na całe życie.

Po 15 min suplementy (te, które przed posiłkiem). Następnie śniadanie, najlepiej, by zwłaszcza w okresie zimowym było ciepłe.

Obiad również ciepły w godz. 13-15 - optymalnie.

Kolacja - najlżejszy i najmniejszy objętościowo posiłek - dobre węglowodany, warzywa do 19, a najpóźniej do 20-tej.

Ponadto w ciągu dnia proszę wypijać 4 filiżanki ciepłej wody między posiłkami.

Nie pić w czasie posiłku. Nie pić zimnych napojów, zimnej wody bezpośrednio po posiłku!

 

 Co można jeść podczas diety wątrobowej?

Poniższa tabela pokazuje które produkty można jeść, a których unikać w diecie wątrobowej. Na podstawie dozwolonych produktów możesz samemu skomponować własny jadłospis.

Produkty żywnościowe	Zalecane	Przeciwwskazane
Produkty zbożowe	Pieczywo jasne, płatki orkiszowe, owsiane, jęczmienne, drobne kasze, kasza jaglana, biały ryż, drobny makaron  ryżowy lub z tapioki (manioku), makaron soba)	Pieczywo razowe, pełnoziarniste, grube kasze (pęczak, gryczana), pieczywo francuskie
Warzywa i owoce przetwory	Warzywa gotowane, przetarte lub drobno posiekane surówki. Warzywa: marchew, kalafior (jeśli jest tolerowany), buraki, szpinak, kabaczki, młody zielony groszek (jeśli jest tolerowany), młoda fasolka szparagowa, warzywa z wody z dodatkiem świeżego masła lub oliwy, na surowo: sałata, cykoria, pomidory bez skórki, marchewka utarta z jabłkiem, ziemniaki Owoce: dojrzałe bez pestek i skórki, przetarte - truskawki, morele, brzoskwinia, banany, maliny, porzeczki jako przecier, jabłka, cytrusowe - pomarańcze, mandarynki, morele, wiśnie, banany, winogrona, brzoskwinie Zupy: kleiki, krupnik z kaszy jęczmiennej, jaglanej, przetarte zupy owocowe, barszcz czerwony, zupa jarzynowa i pomidorowa), zupa ziemniaczana	Warzywa kapustne (kapusta, kalafior, brokuł, brukselka), szparagi, czosnek, cebula, seler, duże ilości buraków, gruszki, śliwki, czereśnie. Owoce, zwłaszcza niedojrzałe: arbuz, agrest, borówki,  porzeczki, gruszki, ananas, śliwki, czereśnie, owoce suszone i orzechy, Zupy warzywne: kapuśniak, zupa ogórkowa, fasolowa, grochówka, rosół, zupy na wywarach mięsnych lub kostnych, flaki z zasmażką, zupy z proszku
Mleko i produkty mleczne	Kefir, maślanka, zsiadłe mleko, jogurt naturalny, sery twarogowe półtłuste lub chude, mleko kokosowe, ryżowe, sojowe	Tłuste mleko, śmietana, śmietanka do kawy, mleko kondensowane, jogurty kremowe, sery twarogowe tłuste, sery żółte, pleśniowe, topione, majonez
Jaja	Białko jaj, całe jaja (jeśli są dobrze tolerowane), spożywać w postaci ugotowanej lub delikatnie ścięte na parze, żółtko powinno być w postaci płynnej, jest wówczas znakomitym źródłem witaminy K, lecytyny kwasów omega-3	Żółtko jaj ograniczyć, zwłaszcza w przypadku zastoju żółci
Mięso i wędliny	Indyk bez skóry, mięso z królika, cielęcina, chuda wołowina, sarnina, wędliny własnej produkcji (pieczone lub gotowane) drobiowe lub wysokiej jakości wędliny dostępne w sklepie	Tłuste mięso wieprzowe, wołowe, kaczka, gęś, baranina, smażone mięsa w panierce, mielonka, pasztety, kiełbasy, salami, parówki, kaszanka
Ryby i owoce morza	Ryby chude i tłuste - dorsz, halibut, mintaj, morszczuk, pstrąg, makrela, śledź, łosoś, gotowane, duszone lub w galarecie	Ryby smażone lub panierowane, krewetki, kalmary, małże, kawior
Nasiona roślin strączkowych	Mleko sojowe	Fasola, groch, soczewica, bób, cieciorka,
Tłuszcze	Oliwa z oliwek Extra Vergine, olej lniany, olej rzepakowy,  świeże masło	Margaryna, smalec, słonina, boczek, łój
Napoje	Woda niegazowana, słaba herbata biała lub zielona, rozcieńczone soki  warzywne, kompoty i soki z dozwolonych owoców, wszystko niesłodzone lub z małą zawartością cukru**	Alkohol, mocna kawa, kawa rozpuszczalna, kawa typu cappuccino, płynna czekolada, napoje gazowane, kolorowe napoje typu np. cola i inne, mocne napary herbaty
Przyprawy	Wszystkie łagodne i dobrze tolerowane przyprawy ziołowe i korzenne (sól, cukier, sok z cytryny, zielony koper, kminek, tymianek, bazylia, lubczyk, rozmaryn, wanilia, cynamon, goździki),	Pieprz, ostra papryka, papryczka chilli, przyprawa curry, ocet spirytusowy i winny, gotowe przyprawy zawierające wzmacniacz smaku - glutaminian sodu, musztarda, chrzan,
Desery i przekąski	Pod warunkiem, że nie występuje cukrzyca i drożdżyca, pasożyty: galaretki, kisiele, owoce pieczone, kompoty, kisiele, musy z dozwolonych owoców - owoce zmiksowane lub przecierane, owoce w galaretce, biszkopty na białkach jaja, ciasto drożdżowe na białkach.	Kremy, lody, budynie na tłustym mleku, torty, ciasta z tłustym kremem i bitą śmietaną, desery z dodatkiem śmietany, przemysłowe wyroby cukiernicze, batony, czekolada, orzechy, pączki, chałwa, czekolada, słodycze zawierające tłuszcz, kakao i orzechy

 

**Zobacz: Rak żywi się cukrem! Czym bezpiecznie słodzić, tutaj m.in. o stewii>>

 

  "Walka z rakiem zaczyna się w kuchni!" prof. D. Servan-Schreiber

 Cały wywiad:

Wywiad z prof. D. Servan-Schreiberem>>

 

Metody przyrządzania posiłków

Zalecane:

Gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, duszenie bez uprzedniego obsmażania, pieczenie w folii, rękawie, naczyniu żaroodpornym, potrawy w galarecie, potrawy z dodatkiem chudych przetworów mlecznych, drobno siekane lub przetarte warzywa na surowo (według indywidualnej tolerancji), owoce najkorzystniej przecierane, bez pestek, sosy o łagodnym smaku: koperkowy, potrawkowy, cytrynowy, jarzynowy, pomidorowy, waniliowy. Sosy  zaprawiane niewielką ilością masła.

Przeciwwskazane:

Smażenie, szczególnie w panierkach, odsmażanie, duszenie w ciężkich sosach, zupy i wywary na kościach i tłustym mięsie, pieczenie z dodatkiem tłuszczu, potrawy z dodatkiem tłustej śmietany i majonezu, potrawy z dodatkiem pełnotłustych przetworów mlecznych, smażone potrawy mączne (np. racuchy, pączki), smażone kotlety z kaszy, kluski francuskie, kluski kładzione, zacierki,

 

 Pamiętaj, że:

 Choroby wątroby wymagają ograniczenia lub całkowitego wykluczenia:

• pieprzu, octu, ostrych przypraw
• cebuli, czosnku, kapusty, papryki, ogórków;
• roślin strączkowych;
• śmietany, mleka;
• smażenia i pieczenia w tłuszczu;
• napojów gazowanych - typu cola i innych kolorowych napojów;
• czekolady, tortów, kremów;
• alkoholu i papierosów.

Żywienie w przewlekłych chorobach wątroby w okresie wyrównania

 

"Dieta w przewlekłych chorobach wątroby powinna być przygotowana, aby nie dopuszczać do pogorszenia się stanu odżywiania organizmu. Powinna być smaczna, urozmaicona oraz uwzględniać indywidualne upodobania pacjenta.

Żywienie w okresie wyrównania w przewlekłych chorobach wątroby jest zbliżone do żywienia podstawowego. Modyfikacji podlega zasadniczo ilość podawanego białka i witamin.

Wartość energetyczna diety powinna uwzględniać stan odżywienia chorych osób. Osoby o prawidłowej masie ciała powinny otrzymać dietę o wartości kalorycznej odpowiedniej dla wieku, płci i ich aktywności fizycznej. Osoby z dobrym stanem odżywienia podaje się 30-40 kcal/kg/dobę. Osoby niedożywione powinny mieć zwiększoną kaloryczność diety (starając się uzyskać nawet 45kcal/kg masy ciała/dzień – tabela 5.6.1.). Nie należy jednak zmuszać pac jęta do zjadania dużej ilości pożywienia, jeżeli ma upośledzone łaknienie. W takim wypadku należy dążyć do pokrycia bieżących potrzeb energetycznych chorego.

Białko powinno być podawane w takiej ilości, jak u ludzi zdrowych, czyli 1g/kg należnej masy ciała. W wypadku osób niedożywionych zwykle przyjmuje się, że powinno to być białko o wysokiej wartości biologicznej (1/2-2/3 białka pochodzenia zwierzęcego). 

Stan kliniczny                                               Kalorie                                           Białko

Marskość skompensowana           30-40 kcal/kg/dobę                     1,0-1,2g/kg/dobę

Chory niedożywiony                       40-45 kcal/kg/dobę                     1,5/kg/dobę

Zwiększona ilość białka w diecie działa korzystnie na przebieg choroby, stymuluje procesy odnowy uszkodzonej wątroby i pozwala na uzupełnienie braków tkankowych, syntezę albumin osocza. Nie należy jednak podawać nadmiernych ilości białka, ponieważ może to mieć działanie szkodliwe.

Ogólnie tłuszcze powinny dostarczać około 30% wartości energetycznej diety. Zaleca się. Aby podawać do 1g tłuszczu na 1 kg masy ciała )przeciętnie 70g dziennie). U osób, u których nie występuje żółtaczka, dobrze tolerowane są tłuszcze łatwo strawne (tłuszcz zawarty w mleku, śmietanka, masło, oleje, margaryny dobrej jakości). Obecność tłuszczu w diecie wpływa na polepszenie smaku potraw, jest źródłem niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych, witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Tłuszcze najlepiej dodawać do potraw pod koniec ich przygotowania. Nadmierna ilość tłuszczu w diecie może powodować dolegliwości z przewodu pokarmowego, biegunki tłuszczowe. Z diety należy wykluczyć tłuszcze takie, jak: smalec, słonina, baranina, łój wołowy.

U pacjentów z zaburzeniami wydzielania żółci oraz enzymów trawiennych może dochodzić do złego tolerowania nawet normalnych ilości tłuszczu w diecie. Wtedy należy zmniejszyć udział energii z tłuszczów w dziennej racji pokarmowej do 20%. Dlatego w takich wypadkach należy indywidualnie ustalić ilość podawanego tłuszczu, może to być ilość 30-50g dziennie. Objawami podawania nadmiernych ilości tłuszczu mogą być: wzdęcia, pobolewanie brzucha, puste odbijanie, biegunka. W takiej sytuacji w żywieniu stosuje się produkty i potrawy dozwolone w diecie łatwo strawnej z ograniczeniem tłuszczów. W miarę polepszenia się stanu pac jęta można ostrożnie zwiększyć ilość tłuszczu w diecie, podając tłuszcze łatwo strawne (mleko, śmietanka, masło).

  Węglowodany uzupełniają wartość energetyczną diety i są raczej dobrze tolerowane przez osoby chore. Jednak u większości chorych może dochodzić do zaburzeń tolerancji glukozy. Jednocześnie zbyt mała ilość węglowodanów w diecie niekorzystnie wpływa na procesy regeneracyjne w wątrobie. Dlatego należy podawać około 300-400g węglowodanów w diecie, w tym nie więcej niż około 50g mogą stanowić węglowodany proste takie jak: cukier, miód, dżem, słodycze, resztę powinny stanowić węglowodany złożone. Nadmierna ilość cukrów prostych powoduje zwiększenie stężenia tri glicerydów w wątrobie i nasila jej stłuszczenie.

Z diety należy wykluczyć produkty bogate w błonnik  ze względu na skłonność osób chorych do wzdęć i biegunek. Niewskazane są zatem: produkty zbożowe z mąki razowej, pokarmy wzdymające (warzywa kapustę, suche nasiona roślin strączkowych, szparagi, cebule, śliwki, i brukwi). Pozostałe warzywa i owoce można podawać w postaci gotowanej i rozdrobnionej lub w postaci soków lub przecierów. Dobrze tolerowana może być drobno start surowa marchewka.

Ilość witamin w diecie powinna być utrzymana na takim poziomie, jak u osób zdrowych. Ze względu na zaburzenia wchłaniania może wystąpić niedobór wapnia, w takich wypadkach należy zwiększyć ilość tego pierwiastka do 1,0-1,5g dziennie. Ilość sodu w diecie może wynosić około 2400mg dziennie, natomiast potasu 1000-15000mg na 1000kcal. U części pacjentów mogą również wystąpić niedobory cynku i selenu.

Chora wątroba traci zdolność do magazynowania witamin. Dodatkowo zaburzone może być wchłanianie i wykorzystanie poszczególnych witamin w organizmie. Szczególnie może to dotyczyć witamin rozpuszczalnych w tłuszczach. Dlatego w przewlekłych chorobach wątroby należy zwiększyć w diecie ilość witamin A, K, C i z grupy B. Zaleca się zatem zwiększenie ilości warzyw i owoców będących bogatym ich źródłem oraz suplementację. W wyrównanych przewlekłych chorobach wątroby nie ogranicza się podaży płynów.

Zakazane jest spożycie wszelkiego rodzaju alkoholi, zwłaszcza przez osoby z alkoholowym uszkodzeniem wątroby; pacjentom należy zwracać uwagę, że zakaz tren dotyczy również piwa. Unikać należy także mocnej kawy i mocnej herbaty.

W realizacji zaleceń dietetycznych można korzystać z wykazu produktów dozwolonych i przeciwwskazanych w diecie łatwo strawnej lub, gdy istnieje konieczność ograniczenia tłuszczu, z diety łatwo strawnej z ograniczeniem tłuszczu.

Dozwolonymi sposobami przygotowania potraw jest gotowanie w wodzie, na parze, duszenie bez tłuszczu, pieczenie w pergaminie i w folii aluminiowej. Przeciwwskazane jest smażenie i pieczenie na tłuszczu. Zupy i sosy należy przyrządzać na wywarach warzywnych. Z diety należy wykluczyć wszystkie potrawy źle tolerowane. Ze względu na występujące zaburzenia w trawieniu oraz częste uczucie pełności w jamie brzuszne posiłki powinny być niewielkie, podawane 5-6 razy dziennie i nie powinny być zbyt obfite." A. Włodarek, Dietetyka.

Przykładowy jadłospis

Śniadanie

.

 Indyk z siemieniem lnianym, kaszą jaglaną i surówką z selera, sok jabłkowy

Składniki:
  1/4 fileta z piersi indyka, łyżka miodu, łyżka siemienia lnianego, ½ torebki kaszy jaglanej (50 g), łyżka posiekanej natki pietruszki, seler, łyżka posiekanego koperku, szczypta soli, 2 łyżki jogurtu, jabłko.

Mięso oczyścić, umyć, osuszyć, pokroić w cienkie plastry. Posypać solą i posmarować miodem, posypać siemieniem lnianym. Mięso włożyć do rękawa do pieczenia, ułożyć na blasze.  Piec 20 minut, piekarnik 180 °C.
Kaszę ugotować wg przepisu patrz tutaj>>, posypać zieloną pietruszką.
Seler i jabłko umyć i obrać. Zetrzeć na tarle na drobnych oczkach. Następnie dodać cytrynę, cukier oraz jogurt. Wszystko wymieszać.

Podwieczorek

 Orzeźwiające smoothie bananowe

Kolacja

Sałatka warzywna "tradycyjna" z drobno pokrojonych warzyw z koperkiem i odrobiną oliwy z oliwek lub oleju lnianego, kromka pieczywa graham lub ryżowego naturalnego, herbata z melisy.

 

Korzystnie jest dostosować zalecenia żywieniowe - dieta wątrobowa z dietą zgodną z grupą krwi.

 

Należy wybierać produkty żywnościowe spośród zalecanych i obojętnych dla danej grupy krwi.

 
  Odżywianie zgodne z grupą krwi A>>

 

  Odżywianie zgodne z grupą krwi B>>

 

 Odżywianie zgodne z grupą krwi 0>>

 

 Odżywianie zgodne z grupą krwi AB>>

 

O tłuszczach słów kilka. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3, omega 6 i ich wpływ na zdrowie człowieka>>

 

O tłuszczach słów kilka Cz.2 Oliwa z oliwek. Jaką wybrać>>

 

Opracowała: Renata Kłosowicz

 

Bibliografia:

Gastroenterologia Nettera. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010.

Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka tom II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010.

Adam Krechowiecki, Florian Czerwiński: Zarys anatomii człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie

 A. Włodarek, Dietetyka. Warszawa 2005