Trzustka (łac. pancreas) jest gruczołem położonym w górnej części jamy brzusznej. Pod względem funkcjonalnym składa się z części wewnątrzwydzielniczej (hormonalnej, odpowiedzialnej za wytwarzanie kilku hormonów, m.in. insuliny i glukagonu) i zewnątrzwydzielniczej (trawiennej, produkującej zawierający enzymy trawienne sok trzustkowy (łac. succus pancreaticus), zwany śliną brzucha ze względu na podobieństwo konsystencji i barwy do śliny).
Trzustka spełnia dwie zasadnicze funkcje:
- czynność wewnątrzwydzielnicza sprawowana przez wyspy Langerhansa.
- czynność zewnątrzwydzielnicza – produkcja soku trzustkowego (ok. 1 litr/dzień). Komórki śródpęcherzykowe produkują składniki enzymatyczne soku, który jest wyprowadzany do dwunastnicy przez przewody trzustkowe. W przewodach trzustkowych występują również komórki kubkowe, wydzielające śluz – jeszcze jeden składnik soku trzustkowego.
Czynność wydzielniczą trzustki modulują neuroprzekaźniki i adrenalina.
Najczęstsze schorzenia trzustki:
- ostre i przewlekłe zapalenie trzustki
- rak trzustki (część zewnątrzwydzielnicza) i hormonalnie czynne nowotwory części wewnątrzwydzielniczej (wyspiaki)
- torbiel trzustki
- kamica przewodów trzustkowych.
Chorób o znaczeniu ogólnoustrojowym takich jak cukrzyca i mukowiscydoza nie zalicza się do chorób tego narządu. Chorobami trzustki zajmuje się gastroenterologia.
TRZUSTKA>>
Trawienie i wchłanianie produktów spożywczych
Uszkodzenie trzustki wywołuje zaburzenie dwóch bardzo istotnych jej funkcji. Zaburzenie funkcji zewnątrzwydzielniczej trzustki prowadzi do znacznego pogorszenia trawienia spożytych pokarmów, szczególnie tłuszczów, co w konsekwencji doprowadza do biegunek tłuszczowych i niedoboru witamin rozpuszczalnych w tłuszczach - A, D, E, K. Uszkodzenie funkcji wewnątrzwydzielniczej trzustki prowadzi do powstania cukrzycy wynikającej z braku lub zbyt małej liczby funkcjonujących komórek gruczołowych w tym narządzie. Zaburzenia poziomu glukozy we krwi w wyniku uszkodzenia trzustki może doprowadzać do groźnych dla życia stanów hipoglikemii (niedocukrzenia) oraz hiperglikemii (przecukrzenia). Dodatkowym aspektem żywieniowym uszkodzenia trzustki jest ból brzucha wywoływany przez spożywane posiłki (szczególnie tłuste), konsekwencją czego jest często świadome unikanie pokarmów, za czym idą spadek masy ciała oraz niedożywienie utrudniające leczenie.
Etapy diety
Dieta trzustkowa zasadniczo powinna składać się z czterech etapów:
1. polega na nieprzyjmowaniu żadnego posiłku przez 24 godziny, a więc stosowana jest dobowa głodówka, można jeść posiłki z sucharkami, ryżem, płatkami orkiszowymi, owsianymi, gorzkiej słabej herbaty
2. spożywanie wyłącznie produktów zawierających duże ilości białka, a małe ilości tłuszczu, np. chudego sera, chudej ryby
3. dozwolone jest przyjmowanie pieczywa, gotowanych ziemniaków, warzyw, masła. W tym etapie jadłospis wzbogaca się także o chude wędliny, mięsa, sery.
4. ostatnia faza diety trzustkowej, polega na stosowaniu diety łatwostrawnej, niskotłuszczowej. W tym etapie chory może indywidualnie dobierać produkty do swojej diety.
Dieta po ostrym zapaleniu trzustki
Dieta po ostrym zapaleniu trzustki powinna być rozszerzana stopniowo. Produkty spożywcze, potrawy oraz techniki przyrządzania potraw należy wprowadzać etapami. Powinna to być dieta łatwostrawna, niskotłuszczowa, o niskiej zawartości błonnika. Zapotrzebowanie energetyczne na tym etapie pokrywane jest głównie przez węglowodany. Ponadto ogranicza się tłuszcze. Źródła tłuszczu to: masło, śmietanka, tłuszcze roślinne dobrej jakości, zwłaszcza olej, oliwa z oliwek Extra Vergine, olej lniany, należy dodawać do gotowych potraw, czyli na surowo, żółtko jaj, jaja (jeśli są dobrze tolerowane), spożywać w postaci ugotowanej lub delikatnie ścięte na parze, żółtko powinno być w postaci płynnej, jest wówczas znakomitym źródłem witaminy K, lecytyny kwasów omega-3. Potrawy podaje się gotowane w wodzie lub na parze, stopniowo wprowadza się pieczenie w folii, pergaminie lub rękawie, a także duszenie bez uprzedniego obsmażania na tłuszczu. Nie wolno spożywać potraw smażonych, grillowanych, wędzonych oraz mięs z rożna. Do zagęszczania zup i sosów stosuje się zawiesinę z mąki i wody lub mleka. Nie wolno stosować zasmażek.
Uwaga! w diecie trzustkowej należy zupełnie wyeliminować alkohol!
Ponadto:
większość chorych na przewlekłe zapalenie trzustki musi otrzymywać preparaty trzustkowe, które uzupełniają zmniejszoną ilość własnych enzymów trzustkowych. Wyciągi te zawierają lipazę, amylazę i proteazy, celem polepszenia trawienia, a tym samym wchłaniania składników odżywczych. W diecie powinna być uwzględniona odpowiednia podaż witamin:
- zaleca się suplementować dietę witaminami rozpuszczalnymi w tłuszczach (A, D, E, K) Witamina D, Witamina E naturalna, Beta Carotene (prowitamina A), Vital – do grupy krwi
oraz witaminami z grupy B i kwasem foliowym - Stress Management B-Compl.;
- zaleca się zażywanie enzymów trzustkowych wraz z posiłkami - Digestive Enzymes;
- ponadto picie soku a jagód acai - 100% soku! - Acai organic - silne działanie przeciwzapalne;
- wsparcie układu trawiennego - AC Zymes, Green Care;
- regularne przyjmowanie preparatów może pozwolić na złagodzenie lub usunięcie dolegliwości związanych z chorobą oraz na rozszerzenie diety;
- ruch każdego dnia co najmniej 30 minut o intensywności adekwatnej do stanu zdrowia i wydolności fizycznej.
Najkorzystniejszy schemat jadania posiłków:
– śniadanie: 7.00 – 9.00
– II śniadanie: 10.00 – 12.00
– obiad: 13.00 – 15.00
– podwieczorek: 16.00 – 17.00
– kolacja: 18.00
*Zalecenia dodatkowe:
Rano najpierw proszę wypić ok. 300 ml - duża filiżanka ciepłej wody bez żadnych dodatków, aby spłukać kosmki jelitowe ze śluzu. Czyste jelita to czysta krew! Jest to nieocenione wsparcie dla organizmu. Powinno stać się zwyczajem na całe życie.
Po 15 min suplementy (te, które przed posiłkiem). Następnie śniadanie, najlepiej, by zwłaszcza w okresie zimowym było ciepłe.
Obiad również ciepły w godz. 13-15 - optymalnie.
Kolacja - najlżejszy i najmniejszy objętościowo posiłek - dobre węglowodany, warzywa do 19, a najpóźniej do 20-tej.
Ponadto w ciągu dnia proszę wypijać 4 filiżanki ciepłej wody między posiłkami.
Nie pić w czasie posiłku. Nie pić zimnych napojów, zimnej wody bezpośrednio po posiłku!
Co można jeść podczas diety trzustkowej?
Poniższa tabela pokazuje które produkty można jeść, a których unikać w diecie trzustkowej. Na podstawie dozwolonych produktów możesz samemu skomponować własny jadłospis.
Produkty zalecane i przeciwwskazane |
||
Produkty |
Zalecane |
Przeciwwskazane |
Produkty zbożowe |
Pieczywo jasne orkiszowe, graham, chrupkie pieczywo, płatki (orkiszowe, owsiane, żytnie, jaglane), drobne kasze (jaglana, manna, jęczmienna), ryż, drobny makaron, sucharki, otręby (pszenne, owsiane, jaglane) |
Chleb świeży, pieczywo razowe pełnoziarniste, grube makarony razowe, pieczywo francuskie, bułki maślane |
Warzywa przetwory |
Młoda kalarepa, szparagi, buraki, marchew, pietruszka, sałata, pomidory i ogórki obrane ze skórki, cukinia, bakłażan, kalafior, brokuły, szpinak, młoda fasolka szparagowa, banany, cytrusy, jabłka, morele i brzoskwinie bez skórki, melony, przetwory owocowe niskosłodzone (najkorzystniej dosładzać ksylitolem), ziemniaki w mundurkach, ziemniaki puree, kluski ziemniaczane z gotowanych ziemniaków Uwaga! tolerowanie surowych warzyw i owoców w diecie jest indywidualne. Jeśli po spożyciu surowych warzyw i owoców występują dolegliwości, należy podawać je upieczone, ugotowane i stopniowo próbować rozszerzać dietę. Zupy na wywarze warzywnym, rosół gotowany na chudym mięsie, sosy warzywne o małej zawartości tłuszczu |
Fasola, groch, porzeczki, agrest, śliwki, czereśnie, awokado, cebula surowa i zarumieniona na tłuszczu, kapusta biała, czerwona, włoska, przede wszystkim w połączeniu z cebulą, tłuszczem i tłustym mięsem, groch, fasola, niedojrzałe owoce, ze skórką, przetwory owocowe wysokosłodzone tłusty rosół, sosy tłuste, zasmażki, wywary z kości, tłustego mięsa, frytki, placki ziemniaczane, smażone ziemniaki |
Mleko |
Jogurt naturalny, kefir, maślanka, zsiadłe mleko, sery twarogowe i homogenizowane chude i półtłuste. Uwaga: przy objawach nietolerancji odstawić przetwory mleczne. |
Tłuste mleko, śmietana, mleko skondensowane, majonez, sery twarogowe tłuste, sery żółte, pleśniowe, topione, ser typu feta |
Jaja |
Jajka na miękko, omlet z białek, jajecznica na parze Uwaga: przy objawach nietolerancji należy znacznie ograniczyć lub odstawić żółtka jaj |
Jajka na twardo, sadzone, jajecznica na maśle, smalcu, boczku |
Mięso |
Kura lub indyk bez skóry, mięso z królika, cielęcina, chuda wołowina, dziczyzna, sarnina, konina, jagnięcina, wędliny drobiowe lub wieprzowe wysokiej klasy nie przerośnięte tłuszczem (np. szynka, polędwica), chude mięso w galarecie |
Tłuste mięso wieprzowe, wołowe, kaczka, gęś, baranina, podroby (wątroba, serca, ozory, mózg), smażone mięsa w panierce, mielonka, pasztety, kiełbasy, salami, parówki, kaszanka, konserwy mięsne |
Ryby |
Gotowane lub pieczone ryby chude (dorsz, halibut, mintaj, sola, flądra, morszczuk, pstrąg strumieniowy, lin, szczupak, sandacz, okoń), ryby w galarecie, raki |
Ryby smażone lub panierowane, ryby tłuste (makrela, śledź, łosoś, sardynka, węgorz, pstrąg tęczowy), konserwy rybne w oleju, małże, krewetki, ostrygi, kawior, kraby |
Tłuszcze |
Oliwa z oliwek, olej rzepakowy, olej lniany, świeże masło w małych ilościach |
Smalec, słonina, margaryna, boczek, majonez, łój |
Orzechy |
siemię lniane, kiełki soczewicy i soi |
Pestki dyni, słonecznika, sezamu, wszelkie orzechy, siemię lniane w ziarnach |
Napoje |
Woda niegazowana, słabe napary herbaty, herbatki owocowe i ziołowe, rozcieńczone soki owocowe lub warzywne, słaba kawa, koktajle jogurtowe lub kefirowe |
Całkowity zakaz spożywania alkoholu, w tym piwa! Woda i napoje gazowane, kolorowe napoje typu cola i inne, mocna kawa, kawa rozpuszczalna, kawa cappuccino. |
Przyprawy |
Łagodne i dobrze tolerowane przyprawy ziołowe i korzenne, sok z cytryny, sól, wanilia, cynamon, koperek zielony, natka pietruszki, majeranek |
Pieprz, ostra papryka, papryczka chilli, przyprawa curry, ocet |
Desery i przekąski |
Pod warunkiem, że nie występuje cukrzyca i drożdżyca: cukier, miód naturalny, dżem, marmolada, biszkopty, galaretki, budynie, biszkopt, ciastko z owocami, piernik, galaretki, budynie na chudym mleku, musy i przeciery owocowe, kisiele, sorbety, biszkopty, ciasto drożdżowe. |
Praliny, kremy, lody kremowe, budynie na tłustym mleku, torty, desery z dodatkiem masła czy śmietany, sernik, czekolada, cukierki, batony, chałwa, ciasta kruche, batony, pączki. |
Metody przyrządzania posiłków
Zalecane:
Do przyrządzania potraw wykorzystywane są techniki dozwolone w diecie łatwo strawnej - gotowanie w wodzie, gotowanie na parze, duszenie bez uprzedniego obsmażania, pieczenie w folii, rękawie lub naczyniu żaroodpornym, potrawy w galarecie, rozdrobnione warzywa na surowo - tolerowane indywidualnie.
Przeciwwskazane:
Smażenie, szczególnie w panierkach, odsmażanie, duszenie w ciężkich sosach, zupy i wywary na tłustym mięsie, pieczenie z dodatkiem tłuszczu, okrasa do ziemniaków i potraw mącznych, potrawy z dodatkiem dużej ilości masła, śmietany jaj, duże jednorazowe porcje mięsa.
Przykładowe jadłospisy
Po ostrym zapaleniu trzustki
Dzień czwarty:
Śniadanie
Bułka czerstwa orkiszowa
Ser twarogowy chudy
Pomidor obrany ze skórki
Herbata
II śniadanie
Sucharki
Masło
Jajko na miękko
Herbata biała
Obiad
Zupa pomidorowa z drobnym makaronem zabielana naturalnym jogurtem
Ziemniaki puree
Potrawka z indyka gotowana na wodzie z dodatkiem masła (dodać pod koniec gotowania)
Kompot z jabłek
Podwieczorek
Bułka orkiszowa biała czerstwa
Dżem morelowy
Jabłko pieczone
Herbata
Kolacja
Pieczywo ryżowe naturalne
Polędwica z indyka
Cukinia duszona z pomidorami (na wodzie, pod koniec gotowania dodać masło)
Herbata z melisy
lub: Ryż z jabłkami
Śmietanka 12 %
Herbata z melisy
W przewlekłym umiarkowanym zapaleniu trzustki
Śniadanie
Kanapka z szynką z piersi indyka, herbata z sokiem z malin
Składniki:
4 kromki pieczywa orkiszowego, 4 plastry szynki z indyka, posypane łyżką posiekanego koperku, łyżka soku malinowego do herbaty
II Śniadanie
Twarożek ze szczypiorkiem z chlebem typu mieszanego, sok jabłkowy
Składniki:
3 grube plastry sera twarogowego półtłustego, łyżka szczypiorku, 3 kromki chleba typu graham posmarowanego cienko masłem lub maczane w oliwie z oliwek dobrej jakości - jaką wybrać>>http://vitanatural.pl/o-tluszczach-slow-kilka-cz-2-oliwa-z-oliwek-praktyczne-rady
Obiad
Indyk w płatkach owsianych lub jęczmiennych, ryż brązowy i brokuły skropione cytryną, kompot wiśniowy
Składniki:
¼ fileta z indyka(120g surowego mięsa), 2 łyżki jogurtu, 4 łyżki płatków, sól, pieprz, ulubione zioła, torebka ryżu brązowego (100 g), szklanka różyczek brokuła, 2 łyżeczki soku z cytryny
Mięso oczyścić, umyć, osuszyć papierowym ręcznikiem, pokroić w podłużne paski. Posypać szczyptą soli, pieprzu i obtoczyć w jogurcie naturalnym, odstawić do lodówki na 30 minut. Mięso obtoczyć w płatkach. Blachę wyłożyć folią aluminiową, posmarować olejem rzepakowym. Kurczaka włożyć na blachę do rozgrzanego piekarnika. Piec 15-20 minut, piekarnik 180 °C.
Ryż ugotować wg przepisu znajdującego się na opakowaniu.
Brokuł wrzucić na wrzącą posoloną wodę i zagotować i zgasić, pozostawić na ok. 5-7 min. Aby lekko zmiękł, powinien być chrupiący, nierozgotowany! Po wyjęciu z wody skropić sokiem z cytryny
Podwieczorek
Budyń śmietankowy z płatkami owsianymi i truskawkami lub innymi owocami
Składniki:
Opakowanie budyniu śmietankowego, 2 szklanki mleka 1,5%, garść truskawek lub innych owoców sezonowych (dozwolonych)
Budyń ugotować wg przepisu. Ugotowany budyń wlać do miseczek , ułożyć owoce.
Kolacja propozycja 1
Zupa krem z pomidorów z makaronem, herbata owocowa miodem
Składniki:
¾ szklanki makaronu typu świderki, puszka pomidorów krojonych, łyżeczka oliwy, łyżeczka koncentratu pomidorowego, sól, pieprz, szczypta cukru, łyżka serka twarogowego, kilka listków świeżej bazylii
Wykonanie:
Makaron ugotować, po ugotowaniu odcedzić i polać oliwą z oliwek, aby się nie posklejał.
Pomidory obrane ze skóry wrzucić do garnka, dodać koncentrat pomidorowy, przyprawić solą, czekać, aż nadmiar soku pomidorowego odparuje. Gotować do uzyskania konsystencji zupy krem. Miseczkę z zupą udekorować łyżką serka twarogowego lub jogurtu i świeżym listkiem bazylii.
Kolacja - propozycja 2
Ryż (50 g) ugotowany gotowany z jabłkiem przetartym (200 g), polany 50 ml jogurtu naturalnego bez cukru, filiżanka herbaty owocowej.
Kolacja - propozycja 3
Składniki:
- ½ szklanki kaszy jaglanej (100g)
- 2 małe dojrzałe pomidory/ 10 koktajlowych (200g)
- łyżeczka oliwy (5g)
- kilka listków świeżej bazylii
Wykonanie:
Do garnka z gotującą się wodą wsypać kaszę jaglaną, gotować około 10 minut aż wchłonie wodę. Na patelni rozgrzać oliwę, dodać posiekany czosnek i pomidor y, bez skóry, poddusić kilka minut, wymieszać z kaszą jaglaną i świeżą bazylią.
Jedna porcja dostarcza 382 kcal; 11,2 g białka; 7,5 g tłuszczy; 71,8 g węglowodanów i 5,2 g błonnika.
Mięso z indyka to jedno z najlepszych źródeł pełnowartościowego białka na naszym stole, polecane osobom każdej grupy krwi. Ilość kalorii w chudych częściach indyka, np. w piersi bez skóry jest niewielka – 84 kcal/100 g, podobnie jak u ryb morskich np. dorsza, mintaja.
Korzystnie jest dostosować zalecenia żywieniowe - dieta trzustkowa z dietą zgodną z grupą krwi.
Należy wybierać produkty żywnościowe spośród zalecanych i obojętnych dla danej grupy krwi.
Odżywianie zgodne z grupą krwi A>>
Odżywianie zgodne z grupą krwi B>>
Odżywianie zgodne z grupą krwi 0>>
Odżywianie zgodne z grupą krwi AB>>
O tłuszczach słów kilka. Niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe omega 3, omega 6 i ich wpływ na zdrowie człowieka>>
O tłuszczach słów kilka Cz.2 Oliwa z oliwek. Jaką wybrać>>
Opracowała: Renata Kłosowicz
Bibliografia:
Gastroenterologia Nettera. Wrocław: Elsevier Urban & Partner, 2010.
Adam Bochenek, Michał Reicher: Anatomia człowieka tom II. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie PZWL, 2010.
Adam Krechowiecki, Florian Czerwiński: Zarys anatomii człowieka. Warszawa: Wydawnictwo Lekarskie
A. Włodarek, Dietetyka. Warszawa 2005
oraz
gastrologia.mp.pl/choroby/trzustka.